Znaczna część małżeństw borykających się z kryzysem w związku, zanim wystąpi o rozwód, decyduje się na separację. W wielu aspektach przypomina ona rozwód, jednakże nie pociąga za sobą rozwiązania związku małżeńskiego i dotyczy jedynie zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego, a nie, jak w przypadku rozwodu – zupełnego i trwałego. Niemniej jednak, separację orzeka sąd i wywiera ona szereg, często istotnych, skutków. 

Czym jest separacja?

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym separacja jest stanem wynikającym z zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego, czyli ustania więzi duchowych, fizycznych i ekonomicznych pomiędzy małżonkami. Separacja uchyla wspólnotę małżeńską wynikającą z zawartego związku małżeńskiego, ale nie pozwala małżonkom na wstąpienie w nowe małżeństwa. Wymóg jedynie zupełnego (a nie zupełnego i trwałego) rozkładu pożycia małżeńskiego wynika z założenia, że małżonkowie mogą jeszcze powrócić do wspólnego pożycia. Różnie ocenia się separację faktyczną między małżonkami, czyli sytuację, kiedy doszło do rozpadu więzi i faktycznie prowadzą osobne życie, jednakże należy pamiętać, że skutki prawne wywrze jedynie separacja orzeczona przez sąd. 

Kiedy sąd orzeka o separacji?

Sąd orzeka separację na podstawie wniosku każdego z małżonków.

W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istnieją dwie negatywne przesłanki orzeczenia przez sąd separacji:

• dobro wspólnych małoletnich dzieci,
• zasady współżycia społecznego.

Każdorazowo, jeśli wskutek orzeczenia separacji mogłoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci lub z innych przyczyn godziłoby to w zasady współżycia społecznego, sąd nie orzeknie separacji. 

Przed orzeczeniem separacji, sąd zbada przede wszystkim, czy między małżonkami doszło do zupełnego rozkładu pożycia. Może w tym zakresie, w określonych okolicznościach, ograniczyć się jedynie do przesłuchania małżonków. 

Jakie skutki wywiera orzeczenie separacji?

Do najważniejszych skutków separacji należą:

• powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej, 
• nieuwzględnienie małżonka przy dziedziczeniu ustawowym (jednakże taki małżonek wciąż może być uwzględniony w testamencie), 
• uchylenie domniemania ojcostwa dziecka urodzonego podczas separacji,
• wzmianka w akcie małżeństwa, 
• brak możliwości wstąpienia w kolejny związek małżeński,
• orzeczenie przez sąd o władzy rodzicielskiej, kontaktach z dziećmi oraz kosztach ich utrzymania i wychowania, 
• orzeczenie o korzystaniu ze wspólnego mieszkania podczas jego wspólnego zamieszkiwania,
• obowiązek wzajemnej pomocy, jeśli wymagają tego względy słuszności, 
• podział majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków (jeśli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu),
• możliwość domagania się alimentów, jeśli małżonek znajdzie się w niedostatku i nie ponosi winy za rozpad małżeństwa,
• pozbawienie wdowy/wdowca prawa do renty rodzinnej (chyba że przysługiwało jej/jemu prawo do alimentów).

Skutki separacji ustają wraz z uchyleniem jej przez sąd, na podstawie wniosku małżonków. 

Separacja a rozwód

Na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, relacja separacji do rozwodu przedstawia się następująco: 

• jeżeli jeden z małżonków żąda separacji, a drugi rozwodu i to żądanie jest uzasadnione, sąd orzeknie rozwód, 
• jeśli orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeknie separację.

Separacja – jak może pomóc prawnik?

Choć separacja nie rozwiązuje małżeństwa, wciąż dotyka intymnej i delikatnej sfery życia związanej z prywatnością, rodziną i uczuciami. Postępowanie w sprawie o separację wiąże się z koniecznością udowodnienia rozkładu pożycia małżeńskiego stanowiącego podstawową przesłankę orzeczenia przez sąd separacji – w związku z tym, warto skorzystać z pomocy prawnej doświadczonego adwokata, który spojrzy na tę sprawę z perspektywy osoby trzeciej, dokona jej pogłębionej analizy i wesprze Klienta w stresującym postępowaniu przed sądem.