Płacenie alimentów należy do obowiązków dłużnika alimentacyjnego; powinno następować regularnie i w pełnej wysokości. Niestety, nierzadko zdarzają się sytuacje, w których dłużnik, z różnych powodów, przestaje płacić na rzecz osoby uprawnionej. Stawia to taką osobę często w bardzo trudnej sytuacji finansowej, zwłaszcza, gdy otrzymywane kwoty pieniężne stanowią ważną część domowego budżetu. Polskie prawo przewiduje jednak w tym zakresie rozwiązania, dzięki którym osoba uprawniona może odzyskać zaległe alimenty.

Jak odzyskać zaległe alimenty – sposoby

Sposobów na to, jak odzyskać zaległe alimenty jest kilka. W pierwszej kolejności osoba uprawniona może starać się odzyskać zaległe alimenty w drodze postępowania egzekucyjnego. Może też złożyć wniosek o wszczęcie postępowania karnego wobec dłużnika alimentacyjnego, ponieważ w pewnych sytuacjach niepłacenie alimentów jest uznawane przez polskie prawo za przestępstwo. Wreszcie, można skorzystać z pomocy funduszu alimentacyjnego, którego działanie reguluje m.in. ustawa z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Dochodzenie alimentów w postępowaniu egzekucyjnym

Pierwszym krokiem, jaki należy podjąć, by odzyskać zaległe alimenty, jest próba wyegzekwowania ich od dłużnika w drodze egzekucji sądowej w postępowaniu cywilnym. Jeżeli podstawą jego obowiązku alimentacyjnego jest prawomocny wyrok sądu zasądzający alimenty, to jest on jednocześnie tytułem egzekucyjnym. Następnie sąd na wniosek wierzyciela nadaje takiemu tytułowi klauzulę wykonalności, dzięki czemu powstaje tytuł wykonawczy, który stanowi podstawę umożliwiającą wszczęcie egzekucji.

Warto również pamiętać, że wyrok sądu zasądzający alimenty jest z urzędu zaopatrzony w rygor natychmiastowej wykonalności. Obejmuje on w tym przypadku wszystkie raty alimentów płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed jego wniesieniem – za okres nie dłuższy niż trzy miesiące.

Jeżeli dłużnik przestał płacić alimenty lub nigdy nie zaczął ich płacić, wtedy osoba uprawniona może z takim wyrokiem udać się do komornika sądowego, który przeprowadzi postępowanie egzekucyjne mające na celu ściągnięcie zaległych należności od dłużnika uchylającego się od płacenia alimentów. Może on w szczególności dokonać egzekucji z wynagrodzenia za pracę, w tym celu zwraca się do pracodawcy dłużnika z poleceniem przekazywania części jego wynagrodzenia na poczet zaległych alimentów. Egzekucję z wynagrodzenia za pracę komornik prowadzi z wyłączeniem części wynagrodzenia wolnej od zajęcia, czyli kwoty w wysokości aktualnej pensji minimalnej. Możliwe jest również zajęcie rachunków bankowych, ruchomości oraz nieruchomości w celu ich zlicytowania i uzyskania kwoty należnych alimentów.

Jak odzyskać zaległe alimenty – postępowanie karne

W pewnych sytuacjach uporczywe niepłacenie alimentów może być w świetle prawa uznawane za przestępstwo, uregulowane w art. 209 Kodeksu karnego. Według niego ten, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem, albo innym organem, albo inną umową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Dodatkową przesłanką jest to, że łączna wysokość zaległych alimentów stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych (np. trzech miesięcznych rat alimentacyjnych) albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

W przypadku, gdy niepłacący dłużnik naraża osobę uprawnioną na niemożliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ściganie za przestępstwo niealimentacji (czyli za niepłacenie alimentów przez dłużnika) następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego, czyli wójta, burmistrza, lub prezydenta miasta, który jest organem w postępowaniu o udzielenie pomocy państwowej osobom uprawnionym do świadczeń alimentacyjnych.

Jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego dłużnik uiścił w całości zaległe alimenty, to nie podlega karze. W przypadku narażenia osoby uprawnionej do alimentów na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych sąd odstępuje od wymierzenia kary wtedy, gdy nie później niż w terminie 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego dłużnik alimentacyjny uiścił w całości zaległe alimenty. Wyjątek stanowi sytuacja, w której wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary dłużnikowi.

Skazanie dłużnika niewypełniającego zobowiązań alimentacyjnych na karę pozbawienia wolności nie oznacza jednak zawieszenia obowiązku alimentacyjnego na skutek ograniczenia możliwości zarobkowania.

W uchwale z dnia 26 maja 1995 r., sygn. akt: III CZP 178/94 Sąd Najwyższy stwierdził, że “możliwości zarobkowe zobowiązanego do alimentacji, który odbywa karę pozbawienia wolności i nie jest zatrudniony, ustala się według zasad określonych w art. 135 k.r.o.” (czyli według usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego).

Z powyższego wynika, że pozbawienie wolności nie musi oznaczać automatycznego zawieszenia obowiązku alimentacyjnego. Osoba uprawniona może wtedy złożyć tytuł wykonawczy bezpośrednio dyrektorowi właściwego zakładu karnego, który będzie wtedy wypłacał mu należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego.

Jak odzyskać zaległe alimenty – fundusz alimentacyjny

Osoba uprawniona, jeżeli nie udaje jej się wyegzekwować alimentów w postępowaniu cywilnym, może wreszcie skorzystać z funduszu alimentacyjnego w celu uzyskania należnych świadczeń. Procedurę uzyskania tego typu świadczeń reguluje wspomniana wyżej ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Według jej przepisów, w przypadku bezskuteczności egzekucji osoba uprawniona może złożyć do organu właściwego wierzyciela (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej) wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika niewywiązującego się ze swoich zobowiązań alimentacyjnych, np. zatrzymania prawa jazdy.

Za bezskuteczną egzekucję uważa się również brak możliwości wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z powodu:

• braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika (niemożność wszczęcia egzekucji za granicą),
• braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą.

Wniosek składa się w urzędzie gminy lub miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów. Można również złożyć wniosek za pomocą odpowiedniego systemu teleinformatycznego.

Wniosek powinien zawierać:

• dane dotyczące członków rodziny, w tym: imię, nazwisko, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, stan cywilny, obywatelstwo, płeć, numer PESEL, a w przypadku gdy nie nadano numeru PESEL – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz, o ile wnioskodawca posiada – adres poczty elektronicznej i numer telefonu,
• oświadczenie wnioskodawcy o przekazaniu organowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne wszelkich znanych mu informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu,
• oświadczenie wnioskodawcy o miejscu zamieszkania, wieku, zatrudnieniu i sytuacji ekonomicznej osób zobowiązanych względem osoby uprawnionej do alimentacji.

Do składanego wniosku należy dołączyć zaświadczenie organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne (czyli najczęściej komornika sądowego) o bezskuteczności egzekucji zawierające informację o stanie egzekucji, przyczynach jej bezskuteczności oraz o działaniach podejmowanych w celu wyegzekwowania zasądzonych alimentów.

Komu przysługują alimenty z funduszu alimentacyjnego

Według ustawy, świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia albo w przypadku gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej do ukończenia przez nią 25 roku życia, albo w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności – bezterminowo.

Ważne przy ustalaniu wysokości świadczeń jest kryterium dochodowe. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 900 zł. Szczegóły odnośnie do obliczania dochodu reguluje ustawa. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł. Nie przysługują one jednak, jeżeli osoba uprawniona została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, lub w pieczy zastępczej lub zawarła związek małżeński.

Ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz ich wypłata następuje bądź na wniosek osoby uprawnionej bądź jej przedstawiciela ustawowego. Same świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłaca się w okresach miesięcznych.

Warto też pamiętać, że wypłatę alimentów z funduszu alimentacyjnego organ może wstrzymać, jeżeli osoba uprawniona albo jej przedstawiciel ustawowy, którzy złożyli wniosek o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego:

• odmówili udzielenia lub nie udzielili, w wyznaczonym terminie, wyjaśnień co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń,
• odmówili udzielenia organowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne informacji mających wpływ na skuteczność egzekucji lub udzielili informacji nieprawdziwych,
  nie podejmują świadczeń przez trzy kolejne miesiące kalendarzowe.

Należy też pamiętać, że organ właściwy wierzyciela może bez zgody osoby uprawnionej albo jej przedstawiciela ustawowego zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy której strona nabyła prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jeżeli:

• uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny mająca wpływ na prawo do świadczeń,
• egzekucja stała się skuteczna,
• osoba nienależnie pobrała świadczenia lub wystąpiły inne okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń.

Jak odzyskać zaległe alimenty – obowiązki dłużnika

Po otrzymaniu wniosku, organ właściwy wierzyciela występuje do organu właściwego dłużnika (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika) o podjęcie działań wobec dłużnika. Dłużnik alimentacyjny, który nie płaci alimentów, jest bowiem zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Działania, jakie organ może zastosować wobec dłużnika, który nie płaci alimentów to:

• przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego u dłużnika i wyjawienie majątku
  zobowiązanie dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy,
• zobowiązanie do przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przez właściwy urząd pracy,
• przekazanie do biura informacji gospodarczej danych osobowych dłużnika i informacji o jego zobowiązaniach
• zatrzymanie prawa jazdy.

Jak odzyskać zaległe alimenty – pomoc prawnika

Osoba uprawniona do alimentów, chcąca odzyskać alimenty od dłużnika, który nie chce ich płacić, może podjąć wiele czynności przeciwko niemu, by zaległe alimenty odzyskać. Może przede wszystkim dochodzić alimentów na drodze sądowej w postępowaniu egzekucyjnym, czy też wszcząć przeciwko dłużnikowi postępowanie karne. Może wreszcie skorzystać ze środków pomocy społecznej, do której należy przede wszystkim państwowy fundusz alimentacyjny, składając odpowiedni wniosek.

W dochodzeniu zaległych alimentów kluczowa może okazać się pomoc doświadczonego prawnika, który zna dobrze przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne oraz dotyczące pomocy społecznej i pomoże złożyć wniosek o świadczenia alimentacyjne. Profesjonalny pełnomocnik, dzięki swej wiedzy, zwiększa szansę na odzyskanie zaległych alimentów od dłużnika, dlatego warto rozważyć jego udział w sprawie.