Alimenty to obowiązkowe świadczenia, najczęściej pieniężne, na rzecz osób fizycznych, które należy płacić regularnie w pełnej wysokości. Nierzadko jednak zdarza się, że dłużnik alimentacyjny przestaje płacić należne świadczenia, czy to z własnej woli, czy na skutek nieszczęśliwych zbiegów okoliczności i pogorszenia sytuacji finansowej. W takich sytuacjach osoba, której alimenty przysługują, może podjąć wiele kroków na drodze prawnej, by ściągnąć swoje należności. Dla dłużnika warto wiedzieć, że możliwości w tym zakresie jest naprawdę dużo.

Egzekucja alimentów na drodze cywilnej

Jedną z najbardziej znanych metod na ściągnięcie zaległych alimentów jest dochodzenie ich na drodze egzekucji sądowej w postępowaniu cywilnym. Jeżeli podstawą obowiązku alimentacyjnego jest prawomocny wyrok sądu zasądzający alimenty, a dłużnik ich od początku nie płaci, albo przestaje płacić, wtedy taki wyrok jest tytułem egzekucyjnym. Po nadaniu wyrokowi przez sąd klauzuli wykonalności (postanowienia sądu umożliwiającego skierowanie sprawy do egzekucji) staje się on tytułem wykonawczym, będącym podstawą wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Dodatkowo, sąd z urzędu nadaje takiemu wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

Rygor natychmiastowej wykonalności obejmuje w tym przypadku wszystkie raty alimentów płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed jego wniesieniem – za okres nie dłuższy niż trzy miesiące.

Z takim wyrokiem wierzyciel może się udać do komornika, który przeprowadzi postępowanie egzekucyjne i postara się ściągnąć zaległe należności od dłużnika. W tym celu może w szczególności dokonać egzekucji z wynagrodzenia za pracę, poza oczywiście częścią wolną od zajęcia, czyli kwotą w wysokości aktualnej pensji minimalnej. Możliwe jest również zajęcie rachunków bankowych, czy zajęcie ruchomości i nieruchomości w celu ich zlicytowania i uzyskania odpowiedniej kwoty.

Więzienie za alimenty i inne sankcje karne

Uporczywe niepłacenie alimentów może mieć również inne dotkliwe konsekwencje. W pewnych sytuacjach niepłacenie alimentów może być w świetle prawa przestępstwem, o czym informuje nas art. 209 Kodeksu karnego. Według niego ten, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem, albo innym organem albo inną umową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Należy mieć jednak na uwadze to, że niealimentacja będzie przestępstwem dopiero wtedy, gdy jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych (np. niepłacenie rat alimentacyjnych dłużej niż 3 miesiące) albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

Jeżeli dłużnik niepłacący alimentów naraża osobę uprawnioną do alimentów na brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ściganie dłużnika o niepłacenie alimentów następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego, czyli wójta, burmistrza, czy prezydenta miasta, który jest organem w postępowaniu o udzielenie pomocy państwowej osobom uprawnionym do świadczeń alimentacyjnych.

Dłużnik nie podlega karze, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty. Również w przypadku narażenia osoby uprawnionej do alimentów na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż w terminie 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego dłużnik alimentacyjny uiścił w całości zaległe alimenty. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary dłużnikowi.

Kto płaci alimenty, gdy ojciec jest w więzieniu

W najgorszej sytuacji, za uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego grozi kara pozbawienia wolności do roku, chyba że naraził osobę uprawnioną do alimentów na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, wtedy z pozbawieniem wolności do lat 2. Nie oznacza to jednak, że wraz z utratą wolności i tym samym ograniczeniem możliwości zarobkowania nie trzeba już spełniać obowiązku alimentacyjnego.

Warto w tym miejscu przywołać uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r., sygn. akt: III CZP 178/94, w której stwierdził, że możliwości zarobkowe zobowiązanego do alimentacji, który odbywa karę pozbawienia wolności i nie jest zatrudniony, ustala się według zasad określonych w art. 135 k.r.o. (czyli według usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego).
Wynika z tego, że więzienie za alimenty nie oznacza automatycznego zawieszenia obowiązku alimentacyjnego. Wierzyciel może wtedy złożyć tytuł wykonawczy bezpośrednio dyrektorowi odpowiedniego zakładu karnego, który będzie wtedy wypłacał mu należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego.

Kary administracyjne za niepłacenie alimentów

Dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od płacenia alimentów mogą spotkać również kary administracyjne wymierzane na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Wymierzanie kar w tym zakresie należy do kompetencji organu właściwego dłużnika, czyli wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego.

Możliwe kary za niepłacenie alimentów to:

• przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego u dłużnika,
• zobowiązanie dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy,
• zobowiązanie do przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przez
• właściwy urząd pracy,
• przekazanie do biura informacji gospodarczej danych osobowych dłużnika i informacji o jego zobowiązaniach
• zatrzymanie prawa jazdy.

Kiedy stosuje się kary administracyjne

Wymienione kary administracyjne za niepłacenie alimentów stosuje się w przypadku, gdy osoba uprawniona do alimentów złoży do organu właściwego wierzyciela wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego. Możliwe jest to tylko w przypadku uprzedniej bezskuteczności egzekucji sądowej. Bezskuteczność egzekucja oznacza w tym wypadku egzekucję, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, albo postępowanie upadłościowe, w toku którego w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie otrzymano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych.

Za bezskuteczną egzekucję uważa się również według ustawy niemożność wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z powodu:

• braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika (niemożność wszczęcia egzekucji za granicą),
• braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą.

Przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego u dłużnika

Po otrzymaniu wniosku, organ właściwy dłużnik uchylającego się od płacenia alimentów a przeprowadza wywiad alimentacyjny, w celu ustalenia sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej dłużnika, a także jego stanu zdrowia oraz przyczyn niełożenia na utrzymanie osoby uprawnionej. Odbiera również od niego oświadczenie majątkowe, które dłużnik składa pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Przekazanie danych osobowych do biura informacji gospodarczej

Po przeprowadzeniu wywiadu alimentacyjnego organ właściwy dłużnika informuje go o przekazaniu do biura informacji gospodarczej jego danych osobowych i informacji o jego zobowiązaniach. To działanie możliwe jest tylko razie powstania zaległości za okres dłuższy niż 6 miesięcy.

Zobowiązanie się do zarejestrowania w urzędzie pracy

W przypadku gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika może go zobowiązać do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy w przypadku braku możliwości zarejestrowania się jako bezrobotny. Wyznacza też termin 30 dni na wykonanie tego zobowiązania. Jednocześnie informuje właściwy powiatowy urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika.

Zatrzymanie prawa jazdy

W przypadku, gdy dłużnik niepłacący alimentów uchyla się od przeprowadzenia wywiadu alimentacyjnego, bądź nie wypełnia obowiązku zarejestrowania się w urzędzie pracy, czy też bez uzasadnionej przyczyny obowiązku przyjęcia propozycji pracy, organ właściwy dłużnika wszczyna postępowanie dotyczące uznania dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych i wydaje odpowiednią decyzję. Gdy taka decyzja stanie się ostateczna organ, po uzyskaniu z centralnej ewidencji kierowców informacji, że dłużnik posiada uprawnienie do kierowania pojazdami, kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika.
Prawo jazdy zostanie zwrócone dopiero po tym, jak dłużnik wywiąże się z nałożonych na niego zobowiązań oraz gdy przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów.

Wszczęcie postępowania karnego

Wydanie decyzji przez organ daje mu również podstawę do złożenia wniosku o ściganie dłużnika za wyżej opisane przestępstwo niealimentacji, za które grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

Niepłacenie alimentów – jak może pomóc prawnik

W niniejszym artykule zostało przedstawione co grozi za niepłacenie alimentów. Uchylanie się od obowiązku płacenia alimentów powoduje najczęściej poważne konsekwencje prawne. Niepłacenie alimentów jest przestępstwem, przez które dłużnik może nawet trafić do więzienia, dlatego bardzo przydatna może się okazać pomoc doświadczonego prawnika, który zadba o to, by wszelkie postępowania wobec dłużnika toczył się zgodnie z literą prawa. Postępowania w sprawach o niepłacenie alimentów są często skomplikowane i wielowątkowe, dlatego tym bardziej kluczowa może się okazać rola profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże w obraniu odpowiedniej strategii procesowej.