Warunkowe umorzenie postępowania karnego to temat, który od zawsze rodzi wiele pytań i emocji oraz wokół którego powstało wiele mitów. Jest kilka przesłanek prawnych, które muszą zaistnieć, by sąd miał możliwość zastosowania warunkowego umorzenia. Warto zatem poznać zasady funkcjonowania warunkowego umorzenia postępowania karnego oraz przykłady jego zastosowania w praktyce.

Warunkowe umorzenie – czym różni się od umorzenia postępowania

Warunkowe umorzenie postępowania polega na tym, że sąd umarza toczące się postępowanie karne przeciwko sprawcy przestępstwa, jednakże czyni to pod warunkiem, że w tak zwanym okresie próby sprawca nie popełni innego przestępstwa, za które zostanie prawomocnie skazany.

Jest to instytucja prawna mająca na celu danie sprawcy przestępstwa szansy na rehabilitację i przemyślenie swojego zachowania bez konieczności stosowania wobec niego kary grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności.

Samo umorzenie postępowania, a konkretniej umorzenie śledztwa, jakie toczy się przeciwko podejrzanemu, polega z kolei na tym, że prokurator prowadzący śledztwo umarza postępowanie ze względu na to, że postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Dotyczy to w głównej mierze braku dowodów przeciwko podejrzanemu, umożliwiających postawienie mu konkretnych zarzutów.

W przypadku warunkowego umorzenia postępowania sytuacja wygląda inaczej. Tutaj wina sprawcy jest już przesądzona i teoretycznie sąd może mu wymierzyć stosowną karę, jednak ze względu na wyjątkowe okoliczności sprawy decyduje się odstąpić od jej wymierzenia.

Warunkowe umorzenie – kiedy się stosuje

Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest możliwe jedynie w przypadku wystąpienia określonych w Kodeksie karnym przesłanek. Sąd może więc zastosować warunkowe umorzenie w przypadku, gdy:

• sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo popełnione umyślnie,
  
• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
  
• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
  
• właściwości sprawcy i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa,
  
• dane przestępstwo nie jest zagrożone karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Umyślne popełnienie przestępstwa to sytuacja, w której sprawca dokonuje czynu zabronionego z pełną świadomością i chęcią jego popełnienia, lub mając świadomość skutków swojego postępowania; godzi się na nie, np. poprzez swoje bierne zachowanie. Jeżeli sprawca był już skazany za tego typu przestępstwo, pierwsza przesłanka nie jest spełniona i nie można zastosować warunkowego umorzenia.

Kolejna polega na tym, że w ocenie sądu wina sprawcy, jak i społeczna szkodliwość popełnionego przez niego czynu nie są znaczne. W dużej mierze zależy ona od sędziego i jego doświadczenia w tego typu sprawach. Na pewno może mieć zastosowanie w przypadku drobnych przestępstw, które nie budzą zbyt dużego oburzenia wśród społeczeństwa.

Jeżeli na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, sąd ma pewność, że oskarżony dopuścił się zarzucanego mu przestępstwa, wówczas okoliczności popełnionego czynu nie budzą wątpliwości. Warto pamiętać, że nie jest przy tym wymagane jego przyznanie się do winy. Sprawca musi jednak wyrazić zgodę na warunkowe umorzenie postępowania.

Przesłanka właściwości sprawcy i jego warunków osobistych opiera się na ocenie sądu i zależy od zachowania sprawcy przed i po popełnieniu przestępstwa, a także w trakcie całego postępowania karnego. Jeżeli sąd stwierdzi, że rokująca na poprawę postawa sprawcy oraz jego dotychczasowy sposób życia uzasadniają, że mimo umorzenia postępowania, podczas trwania tzw. okresu próby, nie dopuści się on kolejnego czynu zabronionego , postępowanie może zostać warunkowo umorzone.

Warunkowe umorzenie – okres próby

Umarzając warunkowo postępowanie, sąd wyznacza sprawcy okres próby, podczas którego swoim zachowaniem ma on udowodnić, że sąd słusznie zdecydował o odstąpieniu od orzekania wobec niego kary. Okres próby może wynieść od roku do 3 lat i biegnie od momentu uprawomocnienia się orzeczenia.

Umarzając postępowanie, sąd może dodatkowo zadecydować, że w okresie próby sprawca będzie podlegał dozorowi kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Warto też pamiętać, że umarzając warunkowo postępowanie, sąd nakłada dodatkowo na sprawcę obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej osobie poszkodowanej w całości albo w części, jak również w miarę możliwości obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Zamiast wyżej wymienionych obowiązków sąd może zasądzić również nawiązkę na rzecz poszkodowanego oraz nałożyć na sprawcę inne obowiązki, takie jak:

• informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
  
• przeproszenie pokrzywdzonego,
  
• wykonywanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
  
• wykonywanie pracy zarobkowej, nauka lub przygotowanie się do zawodu,
  
• powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
  
• poddanie się terapii uzależnień,
  
• poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
  
• uczestnictwo w zajęciach korekcyjno-edukacyjnych,
  
• powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
  
• powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób, lub zbliżania się do pokrzywdzonego, lub innych osób,
  
• opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,

Podjęcie postępowania

Jeżeli sprawca w okresie próby popełnił umyślne przestępstwo, za które został prawomocnie skazany, sąd ma obowiązek podjąć wcześniej umorzone postępowanie. Jeśli natomiast sprawca rażąco narusza porządek prawny, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody, sąd może na nowo podjąć względem niego postępowanie.

Przy jakich przestępstwach może być zastosowane warunkowe umorzenie

Możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania istnieje wyłącznie w przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności maksymalnie do 5 lat. Będzie to np. umyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art. 157 § 1 k.k.), kradzież (art. 278 § 1 k.k.), naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 k.k.), czy naruszenie miru domowego (art. 193 § 1 k.k.).

Warunkowe umorzenie – jak może pomóc prawnik

Warunkowe umorzenie postępowania to z pewnością instytucja, na której zastosowanie liczy każdy sprawca przestępstwa. Do jej zastosowania wymagane jest jednak spełnienie wielu przesłanek i nie we wszystkich sytuacjach będzie mogło mieć to miejsce. Jednak w przypadku przestępstw, w których jest to możliwe, z pewnością przyda się pomoc profesjonalnego pełnomocnika, który złoży odpowiednie wnioski o zastosowanie warunkowego umorzenia, a dzięki swojemu doświadczeniu zawodowemu będzie mógł odpowiednio ukierunkować zachowanie sprawcy, aby prawidłowo przeszedł wymagany okres próby.